Project Galderse Heide
Al een tijd wordt er binnen de KNNV-afdeling Breda gesproken over het ‘adopteren’ van een bepaald natuurgebied. Daarmee wordt bedoeld dat we zoveel mogelijk activiteiten van de werkgroepen richten op een bepaald gebied in de omgeving van Breda. Ons grote voorbeeld is de Kaaistoep waar de afdeling Tilburg zeer waardevolle activiteiten heeft ontwikkeld.
We hopen met zo’n adoptiegebied meer contacten te ontwikkelen tussen de verschillende werkgroepen en wellicht meer leden bij onze activiteiten te betrekken. We hebben al eerder een poging gedaan om zoiets van de grond te krijgen bij het gebied van de Gilzewouwerbeek. Terwijl de poelen aldaar nogal verdrogen is de boel helaas toch wat verwaterd.
In overleg met onze gemeentelijke ecologen hebben we nu gekozen voor de Galderse Hei. Met name dat deel van het gebied dat eigendom is van de gemeente Breda. In het artikel hieronder wordt een toelichting gegeven op de reeds in gang gezette ontwikkelingen. Intussen hebben een aantal werkgroepen al activiteiten ontwikkelt: nachtvlinders, mossen, amfibieën (en reptielen), etc. Over de bevindingen van de verschillende werkgroepen zal met enige regelmaat op deze plaats worden gerapporteerd.
De Bosgroep Zuid Nederland gaat een Landschap ecologische systeemanalyse uitvoeren om precies de maatregelen te bepalen die door de gemeente uitgevoerd gaan worden. Hierbij wordt gedacht aan:
- Het verwijderen van exotische bomen en struiken;
- Het aanplanten van inheemse bomen en struiken;
- Het verspreiden van steenmeel t.b.v. bodemkwaliteit;
- Dempen van greppels en sloten;
- Het verwijderen van rabatten;
- Het plaatsen van stuwtjes.
Ter inleiding van dit project hebben Erik van der Hoeven en Merlijn Hoftijzer een stuk geschreven dat u hieronder vind. Onderaan vind u een verwijzing en link naar meer informatie over Heide en Vennen.
Te midden van de paarse heide,
Waar samenstroomen Mark en Aa,
Daar ligt geroemd door alle tijden
Onz’ eigen stad, ons fier Breda.
Zo begint het Bredase ‘volkslied’. De heide ligt eigenlijk alleen ten zuiden van de stad op de hogere zandgronden: De Strijbeekse Heide en de Galderse Heide.
De Galderse heide is een gebied tussen het Mastbos en de A58. Aan de westzijde grenst het gebied aan de buurtschap Overa, aan de oostzijde aan het dal van de Mark. Het hele gebied ligt in de gemeente Breda. Ooit was het een veel uitgestrekter gebied. Op een oude kaart uit 1894 loopt het heidegebied bij Galder vanaf de zuidgrens van het Mastbos (=de Oude Postbaan) tot aan de grens met België, slechts onderbroken door wat akkers bij de Balleman en door de stroomdalletjes van de Galderse Beek en de Kerselse Beek.
Toen de mens ongeveer 5000 jaar voor Christus zich ging vestigen in onze streken bestond het hele gebied tussen Breda en de grens enerzijds en tussen Mark en Aa of Weerijs anderzijds waarschijnlijk uit vochtige heide en open eiken- en berkenbosjes met ook wel elzen en hazelaar.Door menselijke activiteiten veranderde de bossen in (droge) heidevelden. Die activiteiten waren: houtkap, begrazing en plaggen steken. Tot een eeuw geleden bleef de heide intact door genoemde menselijke activiteiten. De modernisering van de landbouw bracht hier verandering in. Een deel van het heidegebied dat op de kaart uit 1894 is aangegeven is het “slachtoffer” geworden van ontginningen ten behoeve van de landbouw. Een ander deel is omgezet in naaldbos voor de productie van hout. Op die oude kaart zijn ook vennen en drassige plekken aangegeven. Waar eerst het Valkeniersven was loopt nu de A58. Het ven is min of meer vervangen door de Galderse Meren. Deze zijn begin jaren 70 ontstaan als gevolg van zandwinning ten behoeve van de snelwegen van Breda naar Antwerpen, voor het deel van de A58 tussen knooppunt Sint Annabosch en knooppunt Galder en voor de woningbouw in Breda.
Een gedeelte van het gebied wordt als militair oefenterrein gebruikt. De Galderse Heide maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur. Het gebied omvat 180 hectare. Daarvan is 100 hectare in het bezit van Staatsbosbeheer, de gemeente Breda heeft 60 hectare en de overige 20 hectare is eigendom van het ministerie van Defensie.
Tot voor kort kende het gebied een landbouwenclave van 65 hectare aan de noordzijde van de Johannahoeve. Staatsbosbeheer verpachtte deze grond tot 2008. Sinds 2010 is dit ingericht als natuur. Graafmachines hebben over een oppervlakte van 21 hectare de voedselrijke toplaag verwijderd. Op die manier bezorgde Staatsbosbeheer het gebied een gevarieerder karakter. In totaal is er ca. 70.000 m3 grond afgevoerd. Naast het verwijderen van de toplaag heeft Staatsbosbeheer ook de waterhuishouding aangepast. Er is een sloot gedempt, waardoor het gebied natter wordt en ook een ven zal ontstaan. Het gevolg van deze ingreep is dat er een prachtig stuk natuur is ontstaan. Vanaf het zogenaamde vlonderpad kun je er genieten van bijvoorbeeld klokjesgentianen, dopheide, struikheide, allerlei korstmossen. Helaas worden de oevers van sommige waterpartijen ontsierd door woekerende massa’s watercrassula. Met wat geluk zie je soms een amfibie
Het gedeelte van de Galderse heide dat eigendom is van de Gemeente Breda herbergt een aantal bijzondere soorten: klokjesgentiaan, levendbarende hagedis, vinpootsalamander, venwitsnuitlibel en veldleeuwerik. Daarnaast vele soorten paddenstoelen en slijmzwammen. Bij recent uitgevoerde natuuronderzoeken zijn mossen en korstmossen, wilde bijen en bosmieren in kaart gebracht. Deze onderzoeken tonen aan dat er 20 verschillende bijensoorten voorkomen op de heide waarvan enkele zeldzame tot zeer zeldzame soorten waaronder sporkehoutbij en paardenbloembij. Van de vier soorten bosmieren die in Nederland voorkomen zijn er drie in het gebied aangetroffen. Samen hebben ze 26 nesten in het gebied.ben. Aanvullend zijn ook 9 andere miersoorten aangetroffen. De mossen- en korstmossen werkgroep van de KNNV Breda heeft in het gebied ca. 70 korst- en 70 mossensoorten aangetroffen. In het recente verleden is de heide uitgebreid en zijn er poelen gegraven. Om dit alles veilig te stellen en waar mogelijk te verbeteren worden op de heidepercelen de volgende beheermaatregelen genomen: begrazing door schapen, trekken van opschot (= jonge boompjes), plaggen, maaien en branden. De bospercelen worden extensief onderhouden: bosranden langs paden worden gecontroleerd op veiligheid en zo nodig gesnoeid, exoten worden zo nu en dan verwijderd. Op de grens van bos en heide wordt een zo geleidelijk mogelijke overgang gecreëerd, een zogenaamde zoom-mantel vegetatie.
Het heidegebied heeft te kampen met verzuring en verdroging, een verschijnsel dat typerend is voor veel bos- en heideterreinen op droge, arme gronden. De verzuring wordt veroorzaakt door atmosferische depositie van o.a. stikstof waardoor de mineralen-samenstelling van de bodem uit balans raakt en bufferende elementen zoals kalk, kalium en magnesium worden opgebruikt. De verzuring en de verdroging hebben effecten op de gezondheid en het functioneren van het natuurterreinen en dat heeft consequenties voor de flora en fauna van het gebied. Onlangs is het project “Revitalisering Galderse Heide” van start gegaan. De Gemeente Breda doet dit samen met de Bosgroep en het Rijksvastgoedbedrijf met het doel om de gezondheid van bos- en heidesysteem te herstellen en biodiversiteit te behouden en te vergroten. Maatregelen die getroffen zullen worden zijn o.a. op het gebied van hydrologie (het dempen van sloten en rabatten), het herstellen van bodem (door het inbrengen van mineralen) en het herstellen van de bosgemeenschap (verwijderen van exoten en verrijken met inheemse loofboom soorten). Het project zal enkele jaren in beslag nemen.
Auteurs: Erik van der Hoeven en Merlijn Hoftijzer
Extra informatie over Heide en Vennen
