Boom/Struik van de week: Solanum
Oranjeboom
In columns over bomen in Breda kan de oranjeboom niet onbesproken blijven. Breda noemt zich immers ‘Oranjestad’ omdat het huis van Oranje-Nassau zijn oorsprong heeft in Breda. De voormalige bierbrouwerij ‘Oranjeboom’ in Breda, heeft met die naam niets te maken, wordt in sommige boeken stellig beweerd, maar dat is niet helemaal waar zoals we zullen zien.
De definitie van een oranjeboom is: een boom die is geplant ter gelegenheid van belangrijke levensgebeurtenissen van de Nederlandse koninklijke familie, zoals een geboorte, kroonjaar of huwelijk. Oranjebomen worden ook wel Wilhelminabomen, Julianabomen, Beatrixbomen, Willem-Alexanderbomen of Amaliabomen genoemd.
Met deze definitie is nog niet verklaard waarom het huis van Oranje wordt gesymboliseerd door een oranjeboom. Anton van Lem van de universiteit van Leiden geeft een onderbouwde verklaring op internet. De Oranjeboom als voorstelling van het bloeiende Oranjehuis kwam tijdens de Tachtigjarige Oorlog pas in zwang na het Twaalfjarig Bestand. Na de gewelddadige dood van prins Willem van Oranje op 10 juli 1584 hing het lot van de dynastie aan twee ongehuwde zonen, Maurits en Frederik Hendrik. Maurits (1585-1625) koos zich als spreuk: Tandem fit surculus arbor,(eindelijk draagt de boom twijgen) voorgesteld door een afgehouwen boomstronk en slechts twee twijgjes. Hij overleed in 1625 zonder wettige erfgenamen na te laten. In hetzelfde jaar trouwde Frederik Hendrik (1625-1647) met Amalia van Solms. Toen een jaar later hun zoon werd geboren, de latere stadhouder Willem II, publiceerde Joost van den Vondel zijn Geboortklock van Willem van Nassau (Amsterdam, 1626), waaruit:
Oranjeboom, die ciert de Tempe van ons landen;
Boom, naer wiens geur en sap ’s volcx monden watertanden
Het lange gedicht wordt voorafgegaan door een afbeelding van een bloeiende Oranjeboom, die daarmee aan het begin staat van een lange traditie. De term Oranjeboom werd een geliefkoosde uitdrukking en zo de naam van bijvoorbeeld een molen, een walvisvaarder, een weeshuis of een bierbrouwerij om de gehechtheid aan het vorstenhuis mee uit te drukken.
Een oranjeboom kan een vrijheidsboom zijn, maar ook de tegenhanger ervan. Zo werden in Nederland op veel plaatsen vrijheidsbomen geplant door de Patriotten na het uitroepen van de Bataafse Republiek in 1795. In plaatsen die door de Fransen bezet werden en later weer in geallieerde handen kwamen werd de vrijheidsboom neergehakt en vervangen door een oranjeboom als symbool van het Huis Oranje-Nassau. In Breda werd in februari en april 1793 door Franse troepen bezet. Na de Franse terugtrekking werd de vrijheidsboom op de Grote Markt van Breda omgehaald en werd een als vrijheidsboom opgetuigde galg verbrand. Vervolgens dansten de Bredanaars rond een oranjeboom. Na de tweede oorlog werden ook veel vrijheidsbomen opgericht, of moeten we ze oranjebomen noemen?
En dan het oranjeboompje. Is dat een kleintje pils? Een kleine oranjeboom? Nee, het is Solanum pseudocapsicum.
Tijdens een planteninventarisatie in Wagenberg kwamen we midden in dorp de plant tegen. Ingeklemd tussen een muur, een lantaarnpaal en een soort elektriciteitskastje; goed beschermd tegen branders en borstels. Je moet wat, als stadsplant. In Nederland is het een zeldzame stadsplant met ongeveer 20 vindplaatsen.
Het struikje is afkomstig uit de bergen van Ecuador en Peru en door de Portugezen als vroeg naar Europa gebracht. Daar was het allereerst een exclusieve sierplant voor de betere kringen. Nu is het boompje voor een breed publiek verkrijgbaar en worden er ook diverse cultuurvariëteiten aangeboden.
De geslachtsnaam ‘Solanum’ betekent zoveel als ‘verlichtend’ vanwege de pijnstillend werking van een aantal soorten uit dit geslacht, o.a. doornappel. Denk ook aan het woord ‘soelaas’. De soortaanduiding ‘pseudocapsicum’ betekent letterlijk ‘neppeper’, van pseudo = schijn, en ‘capsicum’ = Spaanse peper, van ‘capsa’= doos.
Tekst en foto’s: Aad van Diemen
