Boom/Struik van de week: Sorbus
De lijsterbes
Aan het begin van de herfst is de lijsterbes een van de opvallendste bomen in de stad en in het Markdal in Breda. Vooral dit jaar hangen er enorm veel bessen aan de bomen en is het feest voor de lijsters, in dit geval de zwarte lijster, beter bekend als merel.
Ook de Romeinen wisten van de voorkeur van lijsters voor deze bessen. De wetenschappelijke naam voor de lijsterbes is Sorbus aucuparia. De vertaling daarvan is: ´vrucht van de vogelvanger´.
In mijn tuin staat ook een lijsterbes en tot een paar jaar geleden kregen de bessen amper de tijd om te kleuren, want dan landde er een groepje spreeuwen en in een paar uur was de boom leeg. Die spreeuwen zie ik niet meer. Dat kan kloppen want de spreeuwenstand loopt in sneltreinvaart terug. In 2010 waren er al 30% minder en dat percentage zal alleen maar zijn toegenomen. Het jaar 2014 is door SOVON, het landelijke instituut dat vogelonderzoek uitvoert, uitgeroepen tot jaar van de spreeuw.
De lijsterbes is een boom van zandige, bosrijke streken. In de polders en kuststreek is hij minder te vinden. De lijsterbes wordt ook veel aangeplant als straatboom, omdat hij niet veel ruimte inneemt en geen zwaar bladerdak heeft, waardoor er onder de boom nog gras kan groeien.
De boom kan 20 meter hoog worden en heeft een slanke, gladde, glanzende, grijze stam. Vaak is de boom meerstammig en ziet er daardoor uit als een struik. Het blad bestaat uit 9 tot 15 paar blaadjes en een topblaadje. De blaadjes hebben een gezaagde bladrand. Die bladen verkleuren in het najaar vaak prachtig geel en rood.
Bijna alle lijsterbessen hier in de buurt, maar ook elders heb ik het gezien, hebben knobbels, vergroeiingen aan de takken. Die wordt veroorzaakt door de schimmel Nectria galligena, ook wel ´vruchtboomkanker´ genoemd. De ziekte is niet direct dodelijk, maar de bomen verliezen wel veel van hun schoonheid en staan er de rest van hun bestaan kwijnend bij.
De bomen zijn extra mooi in het voorjaar wanneer ze in mei met roomwitte schermen in bloei staan en weer in het najaar als de oranje bessen mooi afsteken tegen het matgroen van het geveerde blad.
Van de bessen van de lijsterbes kun je goed een gelei maken. Niet iedereen zal die ´s morgens op het beschuitje willen. De smaak is pittig: zoet met sterke bittere tonen, die past bij wildschotels. Er werd ook een drank van gemaakt om scheurbuik tegen te gaan. Er bestaat zelfs een speciaal ras: Sorbus aucuparia ´Konzentra´ dat voor de oogst van lijsterbessen is gekweekt.
Van het sterke buigzame hout van de lijsterbes maakte men handgrepen voor gereedschap en sneed er ook wel beeldjes uit.
De lijsterbes was in vroeger tijden zinnebeeld voor wijsheid, kracht en bescherming tegen kwaad. Hij werd daarom vaak op kerkhoven geplant om demonen en heksen af te schrikken.
Tekst en foto’s: Aad van Diemen
